Blog : Geef me de ruimte (9)

De Geschiedenis van de Raket (3)

In de komende twee bijdrages ga ik iets vertellen over twee raketconstructeurs, Sergie P. Korolev en Wernher von Braun die in zeer grote mate belangrijk waren voor de ontwikkeling van de moderne raket waardoor ruimtevaart het gezicht heeft gekregen zoals we dat nu kennen. Beiden waren onderdeel (en slachtoffer) van het politieke systeem waarvan ze deel uitmaakten. Korolev allereerst van het communistische bewind van Stalin en von Braun van de nazi’s van Hitler. Later werden ze door de Koude Oorlog ongewilde tegenstanders. Ergens in de beginjaren 1960 schijnt Korolev bij het zien van een foto in de krant van von Braun gezegd te hebben, “Konden we maar vrienden zijn”. Korolev wilde hiermee niet alleen maar de gezamenlijke passie voor ruimtevaart tot uitdrukking brengen maar ook de grote verschillen waaronder ze hun werk konden/moesten doen.

Daar waar von Braun in alle publieke openheid mocht opereren moest Korolev als de “Chief Designer” van het Russische ruimtevaartprogramma tot aan zijn dood in 1966 anoniem blijven. Dit op last van Stalin, vervolgens Chroesjtsjov en daarna Brezjnev, dit omdat men bang was voor de Amerikaanse CIA, die hem mogelijk wilde liquideren!! Pas na zijn dood werd zijn geweldige betekenis voor de Russische ruimtevaart overduidelijk.

Korolev was de ontwerper van de eerste intercontinentale ballistische raket (ICBM), de R-7, waarmee tevens de eerste en daarna vele satellieten in een baan om de aarde werden gebracht. Tot de dag van vandaag is deze raket nog steeds het werkpaard van de Russische ruimtevaart. Het meesterstuk van von Braun was de reusachtige Saturnus V, waarmee de eerste mensen naar de maan gingen.

Daarnaast waren er uitzonderlijk veel overeenkomsten. Beiden begonnen op jeugdige leeftijd te experimenteren met raketten, Korolev geïnspireerd door Tsiolkovsky en von Braun door Oberth. Beide streefden naar reizen naar maan en planeten. Beiden werden door de geheime dienst van hun land gearresteerd. Korolev ging in 1938 tijdens de Grote Zuivering van Stalin voor zeven jaar naar een Siberisch werkkamp, zoals vele wetenschappers toentertijd. Wernher von Braun werd voor twee weken door de Duitse SS gevangen gezet om te worden geëxecuteerd, beschuldigd van sabotage en het feit dat hij sprak over raketten bedoeld voor reizen naar de maan.  Zowel Korolev als von Braun waren zeer bang om te praten over politiek. Van von Braun werd gedurende de oorlogsjaren verwacht Nazi te zijn. En Korolev behoorde Communist te zijn.

Beiden stierven vrij jong. Korolev op 59 jarige leeftijd als gevolg van complicaties bij een tumoroperatie. Wernher von Braun stierf in 1977 op 65 jarige leeftijd ook aan de gevolgen van kanker. Hij had zijn droom bewaarheid zien worden. Qua karakter waren het twee tegenpolen. Daar waar Korolev een botte stijl van leidinggeven had, overigens met veel succes, werd von Braun door vriend en vijand geroemd om zijn managementkwaliteiten. Hij gaf nooit directe opdrachten. Na overleg was voor iedereen duidelijk hoe er gehandeld moest worden. Ed Buckbee, zijn Public Relations Officer voor vele jaren, vertelde ooit dat hij nooit had meegemaakt dat iemand kwaad was geweest op von Braun.

Korolev werd als nationale held begraven en bijgezet in de beroemde Kremlinmuur. Von Braun liet zich in zeer kleine kring begraven op een klein kerkhof Ivy Hill Cementary in Alexandria, Virginia, zijn laatste woonplaats.

Vanwege een enorme wachtrij was de auteur niet in de gelegenheid om de plek met de urn van Korolev in de Kremlinmuur te bezoeken. Vandaar dit sfeerbeeld. De foto’s linksonder en rechts zijn wel door de auteur gemaakt (2009). Op zijn grafsteen wordt verwezen naar Psalm 19:1.  “De hemel verhaalt van Gods majesteit, het uitspansel roemt het werk van zijn handen”. Jaren later kwam ik erachter dat zijn vrouw Maria Luise von Quistorp, inmiddels 91 jaar, slechts een aantal kilometers verderop woonde. Had haar maar al te graag bezocht. In ieder geval geprobeerd.

Korolev werd geboren in 1907 in de stad Zjitomir in de Oekraïne. Ging pas met 14 jaar naar school en droomde vooral van vliegen. Op z’n 19de ging hij naar een hogere technische school om aerodynamica te gaan studeren. Hier ontmoette hij de beroemde vliegtuigbouwer Toepolev. Echter in 1931 kwam hij in contact met GIRD, een Russische afkorting staande voor “Groep voor het Onderzoeken van Reactieve Aandrijving”, zoals raketmotoren. Al snel werd hij de nieuwe leider en in 1933 lukte het de groep om de eerste raket op basis van vloeibare stuwstoffen te lanceren. Overigens zeven jaar later dan Robert Goddard (zie Bijdrage 8). De regering was diep onder de indruk en er werd geld vrij gemaakt voor de ontwikkeling van vaste brandstofraketten voor militair gebruik. Echter in 1938 werd Korolev afgevoerd naar de beruchte goelag Kolyma waar hij werkte als grafdelver. Twee miljoen mensen lieten hier hun leven. Uiteindelijk op voorspraak van Toepolev besloot Stalin hem vrij te laten om nuttig te kunnen zijn in de vliegtuig oorlogsindustrie, keihard nodig in dit gedeelte van de oorlog.

 Wernher von Braun werd op 23 maart 1912 geboren in Posen (Duitse Rijk), als zoon van Freiherr Magnus von Braun en Emmy Freiin von Quistorp. Zij waren beiden afkomstig uit de landadel van Pruisen die traditioneel hun carrière maakten in het leger of de politiek. Zo ook zijn vader. Hij was zelfs minister in de laatste twee kabinetten van de Weimarrepubliek. Van zijn moeder kreeg hij op 12 jarige leeftijd  een telescoop. Dit stimuleerde de interesse voor astronomie en heelal. Op school was hij aanvankelijk niet goed in natuurkunde en wiskunde, tot hij het boek Die Rakete zu den Planeten-räumen van Hermann Oberth las. Zie Bijdrage 8. Hij werd lid van de Verein für Raumschiffahrt (VfR) en al vrij snel assistent van Hermann Oberth bij proeven met raketmotoren te Kummersdorf, 25 km gelegen ten zijden van Berlijn. In 1933 na de overname van de macht door de Nazi’s werden deze activiteiten al gauw overgenomen en in 1936 overgebracht naar Peenemünde aan de Oostzee. Hier werd de A-4 ontwikkeld met een eerste succesvolle lancering op 3 oktober 1942. Toen de oorlog voor de Duitsers een verkeerde wending kreeg, werd door de Nazi’s de raket gezien als het “wonderwapen” en gelijk omgedoopt tot V-2. De hoofdletter V staat voor ‘Vergeltung”. Op 3 september 1944 werd de eerste V-2 vanuit Wassenaar afgevuurd voor een bombardement op Londen. Er zouden nog velen volgen.

Lancering van een V-2 in Peenemünde. Zij had een lengte van 14,3 meter en een startgewicht van 12,8 ton. Hiervan bestond 1 ton uit springstoffen.

Naarmate de Tweede Wereldoorlog ten einde liep waren de Russen, de Amerikanen, de Engelsen en de Fransen uitermate geïnteresseerd in de V-2 en de bijbehorende technologie. Allen wilden de Duitse raketingenieurs met von Braun voorop. Alles werd in werking gezet om hen gevangen te nemen. Von Braun realiseerde zich dit. Hij vond Rusland absoluut geen optie en naar zijn mening was Amerika het enige land waar zijn dromen en die van zijn team bewaarheid zouden kunnen worden. Hij liet zich dan ook met 112 anderen door de Amerikanen gevangennemen. Daarvoor had hij nagenoeg het gehele archief en treinwagons vol met materieel van de V-2 veilig gesteld voor transport naar Amerika.

Inmiddels was Peenemünde door het Russisch leger ingenomen en stuurde Stalin raketingenieurs w.o. Korolev er naartoe. De schrik was dan ook groot, toen bleek dat nagenoeg alles verdwenen was, dit tot grote woede van Stalin.

Hierna wijdde Korolev zich aan de verdere ontwikkeling van de raket, gebruikmakend van de gevonden restanten van de V-2. Zijn opdracht was het ontwikkelen van een ballistische raket die Amerika moest kunnen bereiken. Het leidde tot de eerder genoemde R-7 waarmee alle eerste primeuren werden gehaald, zoals de eerste Spoetnik die de Koude Oorlog startte, de eerste hond (Laika), de eerste kosmonaut (Joeri Gagarin), de eerste vrouw (Valentina Teresjkova), de eerste rondvlucht om de maan in 1959 met de Loena 3, etc., etc.

Waarom kon dit allemaal gebeuren? In 1949 beschikte ook Rusland over de atoombom. Echter deze was vele malen zwaarder dan die van de  Amerikanen. Dat vraagt dus om zwaardere raketten. Verder hadden de Amerikanen de strategische B-52 bommenwerpers, waarmee ze nagenoeg vanaf elk Westers land hun atoombommen konden gooiden. Dus een echte noodzaak voor een zware ballistische raket was niet dringend aanwezig en zeker niet ene die een afstand van 5000 km kan overbruggen. Dit grote voordeel voor de Amerikanen bleek echter voor wat betreft de ruimtevaart als een zéér groot nadeel uit te pakken.  (Wordt vervolgd, Bijdrage 10).